Having studied the letter अ, let me study the letter आ.
In Apte’s dictionary
आ The second letter of the Alphabet.
आ
1 Used as a particle or interjection showing
(a) assent; ‘yes’, ‘verily’.
(b) Compassion (अनुकम्पा) ‘Ah’.
(c) Pain or regret (usually written आस् or अः q. v.), ‘alas’.
(d) Recollection (स्मरण). ‘Ah’, ‘Oh’; आ एवं किलासीत् U.6.
(e) But (used as a disjunctive conjunction).
(f) And (used as a cumulative conjunction).
(g) Sometimes used as an expletive; आ एवं मन्यसे. In all these senses आ is treated as a Pragṛihya vowel (does not form any Sandhi with a following vowel) P.I.1.14.
(h) It shows ‘anger’ also.
-2 (As a prefix to verbs and nouns.)
(a) it expresses the senses of near, near to, towards, from all sides, all around (see the several verbs).
(b) With verbs of motion, taking, carrying &c. it shows the reverse of the action; as गम् to go, आगम् to come; दा to give, आदा to take; नी to carry, आनी to bring.
-3 (As a separable preposition with abl.) it shows either
(a) the limit inceptive (अभिविधि), from, ever since, away from, out of, off, from among; आ मूलात् श्रोतुमिच्छामि Ś.1; बहुभ्य आ from out of many; आ जन्मनः Ś.5.25 ever since (her) birth; आ मनोः U.6.18.
(b) Or, it expresses the limit exclusive or conclusive (मर्यादा), till, until, upto, as far as, unto; आङ् मर्यादाभिविध्योः P.II.1.13; see अभिविधि; आ परितोषाद्विदुषाम् Ś.1.2 till the learned are satisfied; आ कैलासात् Me.11 upto or as far as Kailāsa; ओदकान्तात् Ś.4; U.1.37; V.2.2. In this sense आ sometimes governs the acc.; शतमा जातीः Note शतमा (शतम्-आ) upto a hundred births.
(c) In both these senses आ frequently enters into compound, forming either अव्ययीभाव comp. or compound adjectives; आबालं (or आ बालेभ्यः) हरिभक्तिः commencing with or including children; आमुक्ति (or आ मुक्तेः) संसारः Sk. till final emancipation; आमेखलम् Ku. 1.5 as far as; आमरणम् Pt.1 till death; आगोपालं ननृतुः K.70 down to the cowherd; आगोपाला द्विजातयः including the cowherds. Sometimes the compound so formed stands as the first member of other compounds, सोऽहमाजन्मशुद्धानामाफलोदयकर्मणाम् । आसमुद्रक्षितीशानामानाकरथवर्त्मनाम् R.1.5; आगण्डविलम्बि Ś.6.17; आकर्णलम्बि M.5.10.
(d) Used with loc. it has the sense of ‘in’, ‘at’ (mostly Ved.); गावो न यवसेष्वा Rv.1.91.13.
-4 With adjectives (or sometimes with nouns) आ has a diminutive force; आपञ्जर a. Little red, reddish; आपिञ्जरा बद्धरजःकणत्वान्मञ्जर्युदारा शुशुभेऽर्जुनस्य R.16.51; आपाण्डुर a little white, whitish; आलक्ष्य Ś.7.18. slightly visible; आकम्पः gentle shaking; so आनील, आरक्त.
-5 (As a separable adverb) आ chiefly occurs in the Vedas and means near, near to, or towards, there to, further; and also, even; in many cases it emphasizes the word which precedes it, and when placed after prepositions it strengthens their sense. आ प्रगृह्ये स्मृतौ वाक्ये परितापे पितामहे । घटे भावे च आऽस्तु स्यादव्ययं कोपपीडयोः । आङीषदर्थेऽभिव्याप्तौ सीमार्थे धातु- योगजे ॥ Nm.
आ, आः 1 N. of Śiva. -2 Grand father.
आम् ām = आम् q. v.
आंहस्पत्य āṃhaspatya a. Belonging to the dominion of अंहस्पति (as the intercalary month), Gobhila.
आः
1 = आस् q. v.
-2 N. of Lakṣmī (आ). or Brahman.
-3 Speech.
-4 Boundary. cf. आः स्वयंभूरिभो वाजी खेदः शंकरवासवौ । पारिजातः समः प्राज्ञो निवासश्चणकः सुतः ॥ Enm.
In शब्दकल्पद्रुमः →
आ, आकारः । द्वितीयस्वरवर्णः । अस्योच्चारणस्थानं कण्ठः । स च दीर्घः प्लुतश्च भवति ।
आकारं परमाश्चर्य्यं शङ्खज्योतिर्म्मयं प्रिये ।
ब्रह्मविष्णुमयं वर्णं तथा रुद्रमयं प्रिये ।
पञ्चप्राणमयं वर्णं स्वयं परमकुण्डली” ॥
इति कामधेनुतन्त्रे ॥
अस्य लेखनप्रकारो यथा —
“अकाररूपमासद्य दक्षक्रोडायता त्वधः ।
ब्रह्मादयस्तथा शक्तिस्तासु तिष्ठन्ति नित्यशः” ॥
इति वर्णोद्धारतन्त्रं ।
तस्य नामानि यथा —
“आकारो विजयानन्तो दीर्घच्छायो विनायकः ।
क्षीरोदधिः पयोदश्च पाशो दीर्घास्यवृत्तकौ ॥
प्रचण्ड एकजो रुद्रो नारायण इभेश्वरः ।
प्रतिष्ठा मानदा कान्तो विश्वान्तक गजान्तकः ॥
पितामहो द्विठान्तो भूः क्रिया कान्तिश्च सम्भवः ।
द्वितीया मानदा काशी विघ्नराजः कुजो वियत् ॥
स्वरान्तकश्च हृदयमङ्गुष्ठो भगमालिनी” ॥
इति वर्णाभिधानं ॥
In पुरुषोत्तमदेवप्रणीतः एकाक्षरकोशः → स्याद् आकारस्तु पितामहः । पूजायामपि माङ्गल्ये आकारश्च प्रकीर्तितः ॥
Since आकार: has quite some grammatical significance let me check up in Dictionary of Sanskrit Grammar by काशिनाथशास्त्री अभ्यंकर.
 |   |
  |  |
In the above tabulation there are words आक् आङ् आच् आट् आत् are also included, because grammatically they all connote आ.
स्वाध्याय-टिप्पण्यः Self-study Notes
(1) Although आ is inherent of वृद्धि-characteristics as defined in the very first सूत्रम् (1-1-1) वृद्धिरादैच् it also has inherent the दीर्घ-effect as encoded in सूत्रम् (6-1-101) अकः सवर्णे दीर्घः
(2) Although आ has दीर्घ-effect inherent, I would contend that आ can be pronounced in all 18 different ways, including ह्रस्व ! See
- अनुनासिक, ह्रस्व, स्वरित आ means, “Oh, how come this has happened ?”
- Also one would use अननुनासिक, ह्रस्व, स्वरित आ to call a little bird to come nearer.
This again is the universal language !
When I started with this संस्कृतकणिका about आ, I did have some idea that it is going to be an interesting study. But this study has exceeded my initial ideas.
शुभमस्तु !
=============
संस्कृताध्ययनम् । 